Το έθιμο πραγματοποιείται κάθε χρόνο ανήμερα της Ζωοδόχου Πηγής και ο «Ζάμαντας» αποτελεί έναν ιδιαίτερο παραδοσιακό χορό

Όλα είναι έτοιμα στην Πεντάπολη του Δήμου Εμμανουήλ Παππά για την αναβίωση του εθίμου του «Ζάμαντα», που θα πραγματοποιηθεί αύριο Παρασκευή 25 Απριλίου 2025 το πρωί, ανήμερα της Ζωοδόχου Πηγής, με την ευθύνη της διοργάνωσης να έχει ο Πολιτιστικός Σύλλογος Πεντάπολης.

Το πρωί της ημέρας αυτής, αφού ψαλεί ο όρθρος στον  Ιερό Ναό του Αγίου Αθανασίου ακολουθεί η τέλεση της Θείας Λειτουργίας στο παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής. Εκεί είναι και ο ειδικά διαμορφωμένος χώρος της λαϊκής πανήγυρης.

Μόλις τελειώσει η Θεία Λειτουργία, νέοι του χωριού παραλαμβάνουν τις ιερές εικόνες από τον πολιούχο Άγιο Αθανάσιο, τα δύο παρεκκλήσια, την Αγία Παρασκευή και την Αγία Βαρβάρα, καθώς και από τα τρία εξωκκλήσια, του Προφήτη Ηλία, του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Νικολάου. Αφού τις στολίσουν με κεντητά πολύχρωμα υφάσματα, «καρέδες» και λουλούδια των αγρών, τις επωμίζονται και σχηματίζουν θρησκευτική πομπή. Της πομπής προηγούνται η φιλαρμονική του χωριού, θρησκευτικά λάβαρα και εκκλησιαστικά εξαπτέρυγα.  Ακολουθούν οι νέοι με το λάβαρο της Αναστάσεως και τις ιερές εικόνες στολισμένες στους ώμους, οι ιερείς με τους ψάλτες και τις εκκλησιαστικές επιτροπές της εκκλησίας, των παρεκκλησίων και των εξωκκλησιών.

Αμέσως μετά, ακολουθούν όλοι οι κάτοικοι του χωριού με αναμμένες λαμπάδες. Η πομπή συνοδευόμενη από κωδωνοκρουσίες των εκκλησιών κατευθύνεται στο παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας στο οποίο, αφού φτάσει ο ιερέας «διαβάζει Αγιασμό» και οι νέοι περιφέρουν τις άγιες εικόνες τρεις φορές γύρω από την εκκλησία. Έξω μάλιστα από τις πόρτες των σπιτιών, από τα οποία διέρχεται η θρησκευτική πομπή, καίγονται κεριά και θυμίαμα.

Στη συνέχεια οι νέοι με τις εικόνες και μαζί τους ο ιερέας ανεβασμένος σε ένα περήφανο και δυνατό άλογο, το οποίο είναι στολισμένο, φορώντας το επιτραχήλιο και κρατώντας με το δεξί του χέρι μια εικόνα κατευθύνεται με ακολουθία πιστών προς το εξωκκλήσι του Προφήτη Ηλία.

Ο ιδιαίτερος παραδοσιακός χορός του «Ζάμαντα»

Αφού τελειώσει η περιφορά των εικόνων όλοι συγκεντρώνονται στην πλατεία της Αστυνομίας. Ο χώρος αυτός τα πολύ παλιά χρόνια αποτελούσε το κέντρο των γύρω οικισμών και εδώ βρισκόταν η κατοικία του άρχοντα της περιοχής (Μπεϊλικ). Στην πλατεία αυτή ακολουθεί λαϊκό πανηγύρι, που ανοίγει με το χορό του «Ζάμαντα» κατά τη διάρκεια του οποίου χορεύουν όλοι, γέροι και νέοι, και τελειώνει όταν κάποιος, συνήθως από τους προύχοντες φωνάζει: Αϊντε κάηκαν τ’ αρνούδια (αρνιά). Αυτό σημαίνει ότι όλοι οι κάτοικοι με τους φιλοξενούμενους πρέπει να πάνε για φαγητό και το απόγευμα να συνεχίσουν το γιορτασμό.

Όλοι οι χορευτές είναι πιασμένοι στο χορό και ξαφνικά πλησιάζουν οι Οθωμανοί θέλοντας να τους χαλάσουν τη γιορτή. Ηταν μια τακτική των Οθωμανών προκειμένου να τους αναγκάσουν σε εξισλαμισμό ή να επωφεληθούν από αρπαγές περιουσιών.

Μη δεχόμενοι τις αφόρητες προκλήσεις ένα δυνατό και γενναίο παλικάρι πετιέται μέσα από το πλήθος, που είναι συγκεντρωμένο  και αναμετράται στην πρόκληση του Οθωμανού, που δρούσε στην περιοχή με αποτέλεσμα να σκοτωθεί. Ο βάρβαρος Οθωμανός αποκαλείτο με το όνομα «Ζάμαντας».

Για τις ρίζες του εθίμου αυτού και ιδιαίτερα του χορού «Ζάμαντα» υπάρχουν διάφορες εκδοχές.